Kiedy wymienić tłok w motocyklu cross / enduro?

W motocyklach crossowych i hard enduro wymiana części silnikowych, takich jak tłok czy pierścienie, jest jest regularną czynnością serwisową. Problem pojawia się w ocenie kiedy i jak to zrobić, oraz z jakich części skorzystać.

• Z racji ciężkich warunków w jakich pracują jednocylindrowe, wysilone jednostki napędowe wyczynowych motocykli cross / enduro, wymiana elementów takich jak tłok jest regularną czynnością serwisową.
• Uszkodzenie cylindra może oznaczać ogromne wydatki, z koniecznością wymiany samego cylindra włącznie.
• Wymiana tłoka uzależniona jest przede wszystkim od warunków użytkowania, stylu jazdy i modelu motocykla.

Motocykle cross / enduro należy regularnie serwisować, z wymianami oleju silnikowego nawet co 5-10 motogodzin (czyli co kilka dni jazdy) na czele. Dla ograniczenia kosztów i czasu wielu motocyklistów trenujących w terenie swoje motocykle serwisuje samodzielnie. Jednocylindrowe jednostki napędowe w motocyklach cross / enduro nie są bardzo skomplikowane, a wiele napraw można wykonać w przydomowym garażu. Oczywiście, pod warunkiem posiadania odpowiednich narzędzi i wiedzy.

Jedną z regularnie wymienianych części, zwłaszcza w dwusuwach, jest tłok wraz z pierścieniami. W zależności od modelu, częstotliwości i sposobu użytkowania, tłok wymienia się nawet kilka razy w sezonie. Koniecznie trzeba zaznaczyć, że poniższe informacje to tylko sugestie dotyczące wyłącznie wyczynowych motocykli cross /enduro. Nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie kiedy wymienić tłok w motocyklu cross / enduro, a motocykle drogowe używane w terenie mają inne interwały serwisowe.

Z naszego artykułu dowiesz się:

• Ile wytrzymuje tłok w crossie?
• Typy tłoków motocyklowych
• Budowa: tłok, pierścienie, sworzeń
• Po czym poznać, że tłok jest do wymiany?

Ile wytrzymuje tłok w crossie?

Wytrzymałość tłoka w motocyklu cross / enduro uzależniona jest od trzech zmiennych:

1. Sposobu użytkowania – zawodnicy będą musieli serwisować motocykl częściej, niż jeżdżący tylko w weekendy amator. Dotyczy to wszystkich części zamiennych.
2. Typu i jakości tłoka – kuty tłok ma wyższą wytrzymałość niż tłoki odlewane.
3. Typu motocykla – w motocyklu czterosuwowym o większej pojemności tłok wymienia się rzadziej, niż w dwusuwie z małym silnikiem.

Szybkość zużywania się tłoka jest zależna także od jakości samego podzespołu, jakości oleju silnikowego (lub do mieszanki) jaki stosujemy, ogólnego sposobu eksploatacji, regularności wymiany filtra powietrza, czy nawet w jakich warunkach najczęściej pracuje motocykl. Przykładowo: crossówka używana z wysokimi prędkościami na torze mx będzie wymagać większej częstotliwości serwisu, niż rekreacyjnie jeżdżony KTM 500 EXC.

Z powyższych powodów wiele poradników i mechaników odmawia podawania sztywnych ram czasowych na wymianę tłoka. I bardzo słusznie – podstawą do wymiany powinny być ocena stanu tłoka, pomiary jego wymiarów i ich zgodność z danymi producenta. Żeby jednak zwizualizować różnice pomiędzy pojemnościami, biorąc pod uwagę dane z książek serwisowych przyjmuje się, że tłok wymienia się:

• 125 2T – co 15 mh
• 250 2T – 40 mh
• 250 4T – 40 mh
• 450 4T – 60 mh

Warto to powtarzać do znudzenia: powyższe dane są tylko poglądowe, dla amatorów dane z książki serwisowej są raczej konserwatywne (100 mh w 450 4T to raczej nie problem), a dla zawodników często liczby te należy podzielić przez dwa.

Typy tłoków motocyklowych

W dwusuwach najczęściej spotyka się tłoki odlewane ze stopu aluminium, a wyczynowe czterosuwy posiadają tłoki kute.

Tłok odlewany

Odlew to najtańszy i najłatwiejszy sposób na produkcję tłoków. Odlewy wykonywane są zwykle ze stopów aluminium o różnym składzie, a skład ten ma wpływ na wytrzymałość tłoka.. Jeśli mieszanka nie jest idealna, materiał może być zbyt twardy lub zbyt delikatny. Odlewane tłoki mają gorszą odporność na wysoką temperaturę niż tłoki kute, częściej pękają i wybuchają przy wysokich prędkościach.

Tłok kuty

Kute z jednego kawałka aluminium tłoki są bardziej odporne na wysokie ciśnienie i temperaturę. Świetnie sprawdzają się w ekstremalnych warunkach, a kute aluminium nie pęka tak łatwo. Większość współczesnych, czterosuwowych motocykli cross / enduro posiada kute tłoki. To rozwiązanie droższe.

Budowa: tłok, pierścienie, sworzeń

Tłok połączony jest z korbowodem przez sworzeń, a w samym tłoku znajdują się zagłębienia na pierścienie tłokowe. Każda z części – tłok, pierścienie i sworzeń ulega zużyciu. W motocyklach crossowych najczęściej wymienia się kompletny tłok wraz z pierścieniami i sworzniem.

Denko tłoka

Denko tłoka, czyli powierzchnia na samej “górze” tłoka, może mieć różny kształt. Płaskie i gładkie w małych dwusuwach, lub lekko wypukłe w większych 2T. Czterosuwy posiadają wgłębienia na zawory. Sposób ukształtowania denka zależy od danego silnika. Ocena wizualna denka jest w stanie sporo powiedzieć doświadczonemu mechanikowi o kondycji jednostki napędowej.

Pierścienie

Na ściance tłoka znajdują się zagłębienia, w których umieszczone są pierścienie tłokowe. Pierścienie są jedną z ważniejszych częścią tłoka, bowiem odpowiadają za uszczelnienie komory spalania. W zależności od typu tłoka, stosuje się od 1 do 4 pierścieni tłokowych o różnej funkcji. Najbliższy denka tłoka będzie pierścień uszczelniający, najdalej – olejowy, który zgarnia nadmiar oleju ze ściany cylindra.

Pierścienie zużywają się szybciej niż sam tłok. W wielu przypadkach wymiana pierścieni mogłaby zastąpić wymianę tłoka. Niektórzy motocykliści wymieniają tłok co drugą wymianę pierścieni, przy czym trzeba pamiętać, że bezpieczniejszym rozwiązaniem jest wymiana kompletu.

Sworzeń

Sworzeń łączy tłok z korbowodem także się zużywa, najczęściej poprzez zdeformowanie. Połączenie tłoka z korbowodem jest łożyskowane, igiełkowe łożysko także warto wymieniać, chociaż jeśli jest w dobrym stanie nie jest to niezbędne.

Po czym poznać, że tłok jest do wymiany?

Wymianę tłoka diagnozuje się przede wszystkim wykonując pomiary i dokonując wizualnej inspekcji tłoka i cylindra. Jeśli zewnętrzna powierzchnia ścianek tłoka posiada wyraźne ślady zużycia – rysy i ślady tarcia, to pierwszy sygnał do wymiany. Producenci motocykli podają w książkach serwisowych widełki rozmiarów, których także trzeba się trzymać, ale tu ważna informacja – pomiarów tego typu nie da się zrobić suwmiarką, różnice pomiędzy selekcjami wynoszą 0,01 mm i do profesjonalnego określenia rozmiaru należy zastosować odpowiednie narzędzia.

Czym się różnią selekcje tłoka?

Podczas masowej produkcji cylindrów producent bierze pod uwagę minimalne różnice w rozmiarze wynikające z niedokładności produkcji. Rozmiary te określone są literami A, B i C. Tłok w selekcji A pasuje do cylindra w selekcji A, a tłok w selekcji B to tłok pasujący do cylindra w selekcji B. Różnica pomiędzy A i B to 0,01 mm. Istnieją jeszcze rozmiary C i D, każdy kolejny ma większą średnicę od poprzedniego o 0,01 mm.

Jeśli cylinder nie wykazuje śladów zużycia, to powinno się zamontować tłok w rozmiarze dobranym do cylindra lub taki sam, jaki został wyjęty. Tłoki nie mają idealnie okrągłych rozmiarów, więc domowe metody na pomiary (z użyciem suwmiarki) będą niewystarczające.

Czy w używanym motocyklu lepiej zastosować większy tłok?

Trzeba pamiętać także, że tłok nie ma być idealnie dopasowany do rozmiaru cylindra, ponieważ pod wpływem temperatury rozmiar tłoka zmienia się – tłok puchnie zgodnie z prawami o rozszerzalności temperaturowej. Pomiędzy podzespołami potrzebny jest odpowiedni luz, którego wymiary podawane są w książce serwisowej oraz przez producentów podzespołów. Problem w tym, że zmierzenie tego luzu bez odpowiedniej wiedzy i narzędzi będzie trudne. Z tego powodu samodzielne dobieranie rozmiaru tłoka nie jest wskazane. Luz nie szkodzi szczelności cylindra bowiem uszczelniają go wspomniane wyżej pierścienie tłokowe.

Jeśli cylinder posiada oznaki zużycia i np. wymaga szlifowania (i w efekcie – dokładnego doboru tłoka), należy skonsultować się z doświadczonym warsztatem. W innej sytuacji stosujemy tłok o tej samej selekcji, co nominalna selekcja cylindra.

Ile kosztuje wymiana tłoka w crossie?

Koszt kompletu skłądającego się z tłoka, pierścienie i sworznia w jednocylindrowym motocyklu crossowym to kilkaset złotych. Tłoki do dwutaktów są nieznacznie tańsze. Przykładowo: tłok włoskiej marki Athena z pierścieniami i sworzniem w selekcji A do KTM 450 EXC-F z lat 2007-2012 to wydatek rzędu 670 zł. Ten sam zestaw do dwusuwowego KTM 250 EXC to wydatek 600 zł. Czyli różnice są nieduże.

Do kosztu wymiany należy dodać komplet uszczelek góry silnika (od kilkudziesięciu do kilkuset złotych), olej silnikowy oraz płyn chłodniczy. Ten ostatni można zlać do czystego pojemnika i zalać ponownie, pod warunkiem, że nie jest zużyty.

Jeśli wymianę wykonamy sami, koszt w zależności od motocykla będzie wahał się od kilkuset do 1500 zł.

Wymiana tłoka w motocyklu cross / enduro

Podsumowując: w wyczynowych motocyklach crossowych i hard enduro wymiana tłoka będzie regularną czynnością serwisową, o której należy pamiętać. Nie da się jednoznacznie określić, jak często wymagana jest wymiana tłoka – wszystko zależne jest od sposobu użytkowania motocykla, jego przebiegu czy pojemności.

Jeśli nie masz odpowiedniej wiedzy, doświadczenia, narzędzi lub umiejętności by samodzielnie ocenić stan tłoka i podjąć się jego wymiany, powierz to zadanie doświadczonemu mechanikowi.. Najlepiej takiemu, który specjalizuje się w motocyklach terenowych.

Bardzo duży wybór zamiennych części silnikowych do motocykli cross / enduro, w tym tłoków, pierścieni, sworzni i uszczelek, można znaleźć w sklepie Inter Motors. W tym także zestawy big bore włoskiej marki Athena podnoszące pojemność i moc jednostki napędowej.